Czarna magia języka polskiego odrobinę Ci się rozjaśni. Wypowiedzenia, akty mowy, odbiorca i nadawca, co oznaczają te pojęcia? Po co akt mowy i kto się nim zajmował?

Akt mowy jest wypowiedzeniem skierowanym do odbiorcy przez nadawcę. Jego celem jest przekazanie komunikatu. Polega on na dialogu między nadawcą i odbiorcą. Jest to (…) pisemne nawiązanie bezpośredniej styczności jednej z nich z drugą (czy drugimi), która tym samym urasta(ją) do roli biernego współtwórcy.1

Już Bühler2 opisywał w swoich badaniach akt komunikacji3. W jego teorii to znak pozostaje centralnym punktem konkretnej relacji nadawcy, odbiorcy oraz rzeczywistości. Należy tu jednak pamiętać, że Bühler nie był językoznawcą, więc jego teoria nie jest do końca precyzyjna. Nadawca, przy pomocy funkcji języka, ukazuje Odbiorcy rzeczywistość. Mianowicie kształtuje jej obraz w odpowiedni sposób mając na celu wywarcie zamierzonego wpływu i wywołanie konkretnej reakcji Odbiorcy.

Później tenże model rozbudował R. Jakobson4. Przedstawia cztery składniki aktu komunikacyjnego. Drugi zaś prezentuje ich już sześć. Są to5: nadawca, odbiorca, znak (komunikat), kontekst (rzeczywistość) oraz kontakt i kod. Kontakt opiera się tu na fizycznym i psychicznym związku rozmówców. Wynikające z teorii Jakobsona funkcje aktów mowy to: emotywna, konatywna, poznawcza, poetycka, fatyczna, metajęzykowa. Każda z nich realizuje się także w akcie mowy jakim jest list, jednak w zróżnicowanej konfiguracji.

Warto wspomnieć o teorii Austina6, który rozbudował teorie powyższych badaczy o trzy aspekty aktów mowy7: lokucyjny polegający na tworzeniu i artykułowaniu wypowiedzi, illokucyjny opiera się na intencjonalności wypowiedzi, pojawia się np. w prośbach albo obietnicach oraz perlokucyjny ma dodatkowe i wtórne oddziaływanie na odbiorcę, pojawia się w reakcji emocjonalnej albo wykonaniu jakiejś czynności. Uczeń Austina, John Searle8 wzbogacił teorię o pięć rodzajów aktów mowy. Są to asercje, dyrektywy, komisywy, ekspresywy, i deklaratywy9.
Swój wkład w teorię aktów komunikacji miał także Paul Grice10. Wychodząc z założenia, że komunikacja jest celowym zachowaniem, stworzył cztery reguły dobrej komunikacji, zwane maksymami:

1. maksyma ilości (ilość informacji powinna być dostosowana do celu konwersacji),
2. maksyma jakości ( zawarte informacje powinny być tylko prawdziwe),
3. maksyma odniesienia ( zawarte informacje powinny być tylko na temat),
4. maksyma sposobu ( informacje powinny być przekazane jasno i jednoznacznie).


9. Ibid., s.39.

10. K. Bühler, Teoria języka: o językowej funkcji przedstawiania, Kraków 2004

11. http://hamlet.edu.pl/akt-jezykowy

12. R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, Warszawa 1989, s.115-135

http://hamlet.edu.pl/akt-jezykowy

14. L. Austin, How to do Things with Words, London 1976

http://hamlet.edu.pl/akt-jezykowy

http://hamlet.edu.pl/akt-jezykowy

17. J. R. Searle John, Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia i rzeczywistość, Warszawa 1999, s 215-253

18. P. Grice, Logika i konwersacja w: „Przegląd Humanistyczny” 1977 z. 6,