Na opracowanie naukowe składa się, tak jak nazwa wskazuje, opracowanie pewnego zebranego materiału naukowego. Innymi słowy, rezultaty badań, które osiąga badacz są dopiero wstępem, kolejnym etapem jest właśnie opracowanie naukowe. Jednak jak to wygląda od początku? Co składa się na materiał naukowy?

W skład materiału naukowego, który później będzie stanowić opracowanie naukowe wchodzi szereg różnych pomniejszych materiałów: badania właściwie, literatura, wypisy, protokoły, znaleziska itp. Zapiski dotyczące właściwych badań to materiał właściwy, a te, które związane są z tematyką, lecz pełnią rolę pomocniczą to materiały pomocnicze.

Zanim otrzymamy opracowanie naukowe, ważne jest opisanie zgromadzonego materiału naukowego. Praca naukowa każdego badacza mus przejść przez ten etap – należy dokładnie opisać nasze badania i sporządzić sprawozdanie z ich przebiegu. Dlatego tak ważne jest uporządkowanie materiału, wtedy ten etap może należeć nawet do łatwiejszych i przyjemniejszych. Opis nazywany jest niekiedy fiszką, a to za sprawą metody, za pomocą której się go sporządza. Otóż każda karta opisu powinna być autonomiczna i musi móc funkcjonować nawet w oderwaniu od całości materiału naukowego.

Wreszcie przychodzi czas na opracowanie naukowe. Gdy już badacz zbierze materiał, nieuchronnie zbliża się moment, kiedy musi go opracować. Według doświadczonych naukowców ten etap może być dla niektórych nawet depresyjny. Bowiem nierzadko okazuje się, że wielki zgromadzony materiał, który mieści się na niezliczonej ilości kartek, po opracowaniu znacznie maleje i już nie jest tak okazały. Dzieje się tak, gdyż opracowanie naukowe swoim zakresem nie obejmuje wcale całości, a tylko najważniejsze fakty i stwierdzenia. Zwykle są one nieco uogólniane i przedstawiane w postaci tabel bądź wykresów. Opracowanie naukowe prowadzi bezpośrednio do publikacji naukowej. Ma na celu poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych, wyjaśnianie zjawisk, przeprowadzanie dowodów i eksperymentów i potwierdzenie postawionych hipotez.

Opracowanie naukowe, nazywane też czasem studium naukowym, jest nierzadko umieszczane w różnych czasopismach naukowych. Ta forma jest bardzo ceniona i chętnie czytana przez naukowców. Składać się mogą na nie artykuły, wywody, recenzje itp. Opracowania takie są punktowane, a punktacja ogłoszona w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Zatytułowano ją „Rozporządzenie w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym”.

Jednak opracowanie naukowe może mieć różne postaci. I tak są np. opracowania naukowe lektur. Korzystają z nich najczęściej osoby, które nie chcą bądź nie mają czasu na przeczytanie całości zadanej książki i posiłkują się właśnie skróconą formą opracowania. W takim opracowaniu znajdują się zwykle szczegółowe i skrótowe streszczenia książki, plany wydarzeń, opisy postaci, opisy najważniejszych wątków itp. Nierzadko takie opracowanie naukowe wykorzystywane jest przez maturzystów, którzy przed maturą pragną sobie przypomnieć w szybki sposób większość szkolnych lektur.