Piszemy maile, smsy, a co się stało z poczciwym listem? Czy ktoś jeszcze o nim pamięta? Znacie jego historię? Warto się z nią zapoznać i zrozumieć.

List1 jest paraliteracką formą wypowiedzi pisemnej skierowaną do konkretnego adresata. Ma za zadanie powiadamiać go o czymś lub nakłonić do jakiegoś zachowania. Cechuje go skonwencjonalizowany układ. Starożytni autorzy (VI w. p.n.e. – VII w. n.e.) stworzyli preskrypt, czyli konwencjonalną formułę listową, na którą składa się: tytuł listu, formuła dotycząca zdrowia, pozdrowienie oraz zakończenie. Konwencjonalny list powinien także zawierać zwrot do adresata, datę i miejsce nadania oraz podpis nadawcy i formy grzecznościowe, praktykowane z resztą już w danej kulturze.2

Definicję listu można oprzeć na czterech teoriach, mianowicie: teorii listu-mowy, listu-półdialogu, listu-rozmowy i listu-wyznania. List-rozmowa pojawia się już u teoretyków greckich (Demetriusz z Faleronu, Cyceron). Teoria listu-rozmowy jest ukazana w czasach nowożytnych, głównie w XVII wieku. Prekursorem w tej dziedzinie była Francja. Według de la Chetardaye’a tylko nieobecność korespondentów różni list od rozmowy. Powszechna staje się teoria listu-dobrej rozmowy, która wynika z przekonania, że rozmowa ma być idealizowana. Niektórzy badacze próbują pogodzić pisanie listu bez reguł z regułami. Z założenia miał być naturalny, przez co często, paradoksalnie, odbiega od naturalności. Listem-rozmową można raczej nazwać całość korespondencji. List i odpowiedź jest to rozmowa między dwiema osobami zestawiona na piśmie.3 List-wyznanie to odbicie psychiki autora, który dążył w liście do ukazania swojej indywidualności. Za zadanie miał wyczerpać całą osobowość autora.
Narcyzm autora przechodzący w modę, odbijał w liście raz właściwości intelektualne, innym razem świat uczuciowy, w reszcie pewien konglomerat danych intelektualnych, uczuciowych i wolitywnych, który miał wyczerpać całe ja autora. Celem listu-wyznania jest płynące z lubowania się sobą wypowiedzenie się przed sobą samym, bardziej nawet, niż chęć przelania tego lubowania na drugą osobę. List taki często nachyla się do pamiętnika4.

Reprezentantem listu-wyznania jest np. Balzac. Epoka sentymentalizmu jest ugruntowaniem tego gatunku. Typ takiego listu ustalił m.in. Rousseau poprzez Nową Heloizę. Tutaj prawo do wypowiadania uczuć opierało się na własnych prawach i wybudowane ze specjalnego tworzywa słownego i treściowego. Teoria tego rodzaju listu głosi raczej wypowiedzenie czegoś, a nie koniecznie czegoś komuś. Pomija więc rolę odbiorcy.

 

5. Słownik terminów literackich, pod. red. J. Sławińskiego, Wrocław 2002.

6. Literatura Polska: epoki literackie, prądy i kierunki, dzieła i twórcy, Warszawa 2007.

7. A. Feliński, Dzieła, t. II, Wrocław 1840, s.249.

8. S.Skwarczyńska, Teoria listu, Bialystok 2006, wyd. III, s.46.